چه ارتباطی بین ویژگی پاک کنندگی و کف کنندگی یک شامپو با تحریکات پوستی آن وجود دارد؟ (1)

یکی از فراورده هایی که تقریبا به صورت روزانه از آن ها استفاده می شود، شامپو است. در تهیه شامپو به یک سری از اجزاء نیاز است که مهمترین جزء آن ماده شوینده است. که به آن سورفکتانت گفته می شود. سورفکتانت ها ویژگی پاک کنندگی و کف کنندگی دارند ولی متاسفانه در کنار آن موجب تحریک پوست و مو نیز می شوند. سورفکتانت های مورد استفاده در شامپوها به چهاردسته آنیونی، کاتیونی، غیر یونی و آمفوتری تقسیم می شوند. 

سورفکتانت های آنیونی: سورفکتانت هایی هستند که کف کنندگی و پاک کنندگی خیلی خوب و متاسفانه تحریک کنندگی بالالیی دارند و اگر میزان استفاده از آن ها در تهیه شامپو زیاد شود، پوست سر و بدن دچار خشکی، خارش و التهاب می شود. مانند سدیم لوریل اتر سولفات (SLES) که قسمت اعظم فرمولاسیون شامپوها را به خود اختصاص می دهد. 

سورفکتانت های کاتیونی: سورفکتانت هایی هستند که قدرت پاک کنندگی و کف کنندگی کمتری داشته ولی تحریکات پوستی بیشتری را هم ایجاد می کنند. و به همین دلیل سعی می شود از آن ها کمتر استفاده نمایند. علاوه بر آن این ترکیبات می توانند به خوبی روی مو متصل شده و ظاهر خوبی به مو بدهند و حالت پذیری مو را بهتر کنند. به همین جهت از آن ها به عنوان نرم کننده استفاده می شود مانند آمونیوم های چهار ظرفیتی مثل ستیل تری متیل آمونیوم برماید (CTAB). 

سورفکتانت های غیر یونی: این سورفکتانت ها خاصیت پاک کنندگی و کف کنندگی ضعیف دارند؛ اما تحریک پوستی ندارند. نمی توان از این نوع از سورفکتانت ها به دلیل خاصیت پاک کنندگی و کف کنندگی خیلی کم شان، به تنهایی در فرمولاسیون شامپوها استفاده کرد. ولی مزیت شان این است که وقتی به یک سورفکتانت آنیونی، اضافه شود، کف ایجاد شده پایدارتر می شود. مزیت دیگر سورفکتانت های غیر یونی، کاهش اثر تحریک کنندگی سورفکتانت های آنیونی می باشد. از این دسته می توان الکانول آمیدهای اسیدهای چرب مانند کوکونات دی اتانول آمید را نام برد. 

سورفکتانت های آمفوتری (زویتر یونی): سورفکتانت هایی هستند که به دلیل ماهیت دوگانه خود، با تمامی سورفکتانت ها قابل استفاده می باشند. در ضمن قدرت کف کنندگی و پاک کنندگی شان ملایم است و تحریک پوستی ایجاد نمی کنند. سورفکتانت های آمفوتری بیشتر برای افرادی که موهای سرشان خیلی چرب نیست و یا اشخاصی که هر روز استحمام می کنند توصیه می شود. از دیگر مصارف سورفکتانت های آمفوتری، استفاده در شامپوهای بچه که موی سرشان چربی کمتری دارد، است. سورفکتانت های آمفوتری می توانند به pH وابسته باشند. و به صورت سورفکتانت های کاتیونی، غیر یونی و یا آنیونی واکنش دهند. در واقع در آنها هر دو گروه کاتیونی و آنیونی قرار دارد. آن ها در pH پایین به صورت کاتیونی و در pH های بالا به صورت آنیونی عمل می کنند. از این سورفکتانت ها می توان به مشتقات بتایین مانند الکیل بتایین، الکیل آمیدوپروپیل بتایین و کوکوآمیدوپروپیل بتایین اشاره کرد که در شامپوها کاربرد دارند. 

قدرت پاک کنندگی و ایجاد تحریک پوستی وابسته به میزان غلظت و نوع سورفکتانت به کار رفته در فرمولاسیون شامپوهاست. در مقاله بعدی به جزئیات فرمولاسیون شامپوها به لحاظ مقدار نوع سورفکتانت موجود در آن ها پرداخته و تاثیر هر کدام بر روی پوست و مو جداگانه بررسی خواهد شد.